'Weerbaar leiderschap in onzekere tijden'

In een wereld waarin onzekerheid de enige constante is, wint het thema weerbaarheid aan urgentie. Wat vraagt deze tijd van ondernemers, leiders en organisaties? Niemand kan daar helderder over spreken dan generaal b.d. Peter van Uhm, voormalig commandant der Nederlandse Strijdkrachten. Tijdens het Annual Event van BHB Dullemond sprak Van Uhm over de lessen die hij leerde in de krijgsmacht en in zijn persoonlijke leven. In een persoonlijk, krachtig en soms ontroerend betoog deelt Van Uhm zijn visie op leiderschap, verantwoordelijkheid, vertrouwen en keuzes maken. Zijn verhaal is geen verslag van militaire operaties, maar een oproep tot actie: voor leiders die willen overleven, maar vooral willen bouwen. Zijn lessen zijn verrassend actueel en direct toepasbaar voor ondernemers die hun organisaties weerbaar willen maken.

De kracht van de ‘adaptable’: aanpassen of verdwijnen

In een snel veranderende wereld overleven alleen de adaptable,” stelt Van Uhm. Het zijn de mensen die zich kunnen aanpassen, die niet krampachtig vasthouden aan zekerheden van gisteren, maar wendbaar blijven in het licht van nieuwe realiteiten. Hij verwijst naar Darwin, maar vertaalt dit naar de ondernemerspraktijk: innovatie en continue verbetering zijn geen luxe, maar noodzaak. “Een professional,” zegt Van Uhm, “is iemand die iedere dag bezig is zichzelf en zijn team beter te maken.” Het vermogen flexibel te zijn en kansen te zien in onrustige tijden maakt volgens hem het verschil tussen achterblijven en vooruitkomen. Ondernemers die hun organisatie niet alleen laten overleven, maar ook laten bloeien, zijn degenen die verandering durven omarmen en hun mensen daarin meenemen.

Bewust kiezen: verantwoordelijkheid in actie

Van Uhm benadrukt het belang van verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken. Niet kiezen is ook een keuze, en die heeft gevolgen. “Ik vraag me af hoe mensen die niets doen ‘s avonds in de spiegel kijken,” zegt hij. “Ben je dan nog blij met jezelf?” Zijn pleidooi is helder: leiderschap vraagt om handelen. Vanuit een moreel kompas. Vanuit waarden. Vanuit het besef dat jouw handelen, of nalaten, invloed heeft op anderen. Hij haalt inspiratie uit Edith Eger’s boek De Keuze, waarin een jong meisje in een concentratiekamp geheel vrijwillig brood deelt met anderen in plaats van het alleen met haar zus op te eten. Dat ene kleine gebaar redde haar later het leven. Het is voor Van Uhm een goed voorbeeld dat individuele keuzes een wereld van verschil kunnen maken. Voor ondernemers geldt hetzelfde: de keuzes die vandaag worden gemaakt, bepalen de koers voor morgen.

Situational awareness en cultural awareness: ken je omgeving

Goede keuzes zijn alleen mogelijk wanneer leiders hun omgeving echt begrijpen. Bij Defensie was situational awareness een harde eis: weten wat er om je heen gebeurt, in realtime. Maar dat is niet voldoende. Cultural awareness is minstens zo belangrijk: begrijpen hoe waarden, gewoontes en cultuur in verschillende contexten werken. “Dingen gaan anders in Limburg dan in Groningen,” zegt Van Uhm. “En zeker anders in Afrika dan in Europa.” Voor ondernemers betekent dit: ken je markt, je klanten, je concurrenten en de dynamiek in je eigen organisatie. Alleen wie begrijpt wat er speelt, kan effectief reageren en duurzame besluiten nemen.

Vertrouwen en begrip: de stille motor van samenwerking

Leiderschap zonder vertrouwen is als een auto zonder motor. Van Uhm weet uit ervaring hoe diep vertrouwen moet zitten, zeker als de druk hoog is. “Vertrouwen is een two-way street,” zegt hij. “Het gaat niet om wat jij denkt dat vertrouwen is, maar wat je team >ervaart.” Echte verbinding ontstaat niet door oppervlakkige gesprekken, maar door de bereidheid je nek uit te steken voor een ander. Hij vertelt hoe zijn zoon als jonge officier werd benaderd door een sergeant met huwelijksproblemen. Dat de sergeant bij een 23-jarige leidinggevende zijn hart luchtte, was volgens Van Uhm het ultieme bewijs van vertrouwen. Voor ondernemers is de les duidelijk: je kunt het niet alleen. We hebben elkaars kennis, creativiteit en inzet nodig. En alleen als vertrouwen wederzijds aanwezig is, kan samenwerking echt slagen. Tegelijkertijd waarschuwt Van Uhm voor de valkuil van te snel oordelen. “Zien is niet begrijpen, en begrijpen is nog niet goedkeuren,” aldus zijn Wet van Van Uhm – Z ≠ B ≠ G. Te vaak schieten we direct van waarnemen naar oordeel, wat leidt tot miscommunicatie en wantrouwen. “Investeer in die paar seconden om echt te begrijpen wat de ander zegt.” Voor leiders is dit een oproep niet alleen te luisteren, maar ook te begrijpen, voordat ze hun oordeel vellen. Het maakt organisaties effectiever en relaties sterker.

Staatsmannen en -vrouwen gezocht: leiderschap voorbij de korte termijn

Een van de scherpste observaties van Van Uhm betreft het politieke en maatschappelijke leiderschap van vandaag. Te vaak wordt gekozen voor korte termijnoplossingen, ingegeven door verkiezingen of de waan van de dag. “Dat is hetzelfde als in je broek plassen,” zegt hij. “Het is een paar seconden lekker warm, maar de rest van de dag zit het niet zo prettig.” Hij benadrukt dat de wereld behoefte heeft aan staatsmannen en -vrouwen, leiders die niet de maatschappelijk gewenste besluiten nemen, maar de maatschappelijk noodzakelijke. Leiders die over hun eigen schaduw heen stappen en moeilijke beslissingen durven nemen, ook als die niet populair zijn. Waar zijn de visionairs zoals Adenauer, Monnet en Schuman, die na de Tweede Wereldoorlog zeiden: dit nooit meer! Van Uhm ziet ze te weinig in het huidige tijdsgewricht. Ook ondernemers kunnen hier een voorbeeld aan nemen: durf verder te kijken dan kwartaalcijfers en kortetermijnwinst. Wie werkelijk duurzaam wil bouwen, heeft moedige keuzes nodig die misschien pas op lange termijn hun waarde bewijzen.”

Een persoonlijke tragedie, een publieke keuze

Het meest aangrijpende moment in Van Uhms verhaal is het verlies van zijn zoon Dennis, die sneuvelde in Afghanistan. Op zijn allereerste werkdag als Commandant der Strijdkrachten kreeg hij dit onvoorstelbare nieuws te horen. De wereld zakte onder hem weg. “Mijn morele kompas was kapot,” zegt Van Uhm eerlijk. In de dagen die volgden, werden hij en zijn vrouw geconfronteerd met een keuze die hen tot in hun kern raakte: stoppen en zich terugtrekken of doorgaan en vasthouden aan de waarden waarvoor hun zoon had gestaan. Samen besloten zij dat ze niet alleen hun zoon zouden verliezen, maar ook alles waar hij in geloofde, als ze opgaven. En dus gingen ze door. Het besluit had diepe impact. Binnen Defensie bracht het rust en richting in een tijd van onzekerheid en verdriet. Militairen herkenden in zijn keuze de kracht van verantwoordelijkheid “Wat u hebt gezegd op die persconferentie, gaan wij waarmaken.” Zijn omgeving zag dat Van Uhm, ondanks persoonlijk verlies, trouw bleef aan zijn rol en verantwoordelijkheid. Dat maakte hem niet alleen een leider, maar ook een voorbeeld. Voor ondernemers ligt hierin een krachtige les: juist in tijden van persoonlijke of zakelijke crisis maakt de manier waarop je handelt het verschil voor je omgeving. Het gaat er niet om of je breekt, maar om hoe je weer opstaat.

Slot: leiderschap is voorbeeldgedrag

Van Uhm sluit zijn verhaal af met de essentie: leidinggeven is het gedrag van anderen beïnvloeden in de richting waarin jij wilt dat het gaat. Dat kan alleen als mensen in jouw gedrag zien wat jij belangrijk vindt. Voor ondernemers betekent dit dat leiderschap niet gaat om mooie woorden, maar om daden. Van Uhm sloot af met de woorden: “Je hoeft niet perfect te zijn, maar je moet wel bereid zijn verantwoordelijkheid te nemen. Voor je team, je organisatie en voor de samenleving.”